Szczęśliwe życie – czyli o Tradycji i Emancypacji

Czy naszym celem jest szczęśliwe życie? Gdy wchodzimy na liczne poradniki internetowe trudno oprzeć się wrażeniu, że do niego właśnie dążą ludzie – do szczęścia. Zastanówmy się dzisiaj czy taka jest objawiona w Pismach wola Boga wobec ludzi, by ci dążyli do szczęścia. Czy szczęście jest celem czy skutkiem ubocznym dobrego życia? Czym jest dobre życie? Jakie są jego filary? I czy docelowe życie powinniśmy nazywać „dobrym” lub „szczęśliwym”? Swoje rozważania muszę zacząć od (jak mówi o nim doktryna) Podobnego Jednorodzonemu, proroka Mojżesza, bo to w tym zaczynie wielkiej zbawiennej myśli, która jemu towarzyszyła można prawdopodobnie znaleźć odpowiedź nie tyle o esencję życia ludzi, ale o rolę szczęścia w duchowym rozwoju. W Księdze Mojżesza, będącej częścią Perły Wielkiej Wartości, czytamy o celu jaki przyświeca Bogu w odniesieniu do Ziemian: To jest moje dzieło i moja chwała, by przynieść nieśmiertelność i życie wieczne człowiekowi (Mojżesz 1,39). Jakimś cudem Bóg (przynajmniej w tym punkcie) nic nie mówi Mojżeszowi o szczęściu... Czyżby z perspektywy objawienia rola szczęścia w ogóle nie była istotna?

Życie dobre i szczęśliwe, czyli słuszne

Jak zauważa francuski filozof (i były minister edukacji) Luc Ferry punktem kulminacyjnym wszystkich bez wyjątku wielkich filozofii jest pytanie o dobre życie.[1] Arystoteles z kolei – jak podkreślał Leszek Kołakowski – w pytanie o dobre życie wplatał pytanie o źródło życia szczęśliwego.[2] To pytanie (o życie dobre i szczęśliwe zarazem) frapuje także teologa, który – w powszechnym mniemaniu, jako obcujący z tekstami natchnionymi przez wszelako pojętą Siłę Wyższą, która stworzyła człowieka – powinien odpowiedź znać.

Dla teologa jednak odpowiedź wcale nie jest taka prosta! Teolog danej religii ma do czynienia z tekstami doktrynalnymi różnego pochodzenia, o różnych kontekstach dziejowych i różnych stylach. Te zmienne utrudniają teologowi znalezienie jednoznacznej odpowiedzi. Ja jako członek Kościoła Jezusa Chrystusa – wczytany w karty tak obu Testamentów Biblii, Księgi Mormona jak i Perły Wielkiej Wartości – nie mogę oprzeć się wrażeniu, że Bogu – tak jak Go te teksty przedstawiają – w istocie zależy na dobrym i szczęśliwym życiu Jego dzieci. Nie mniej jednak, teksty te ujawniają też względność oceniania jakości ludzkiego życia na skali dobre-złe. Skłaniają one człowieka nie tyle do podporządkowania się Bogu, ale do wsłuchania się w Niego. Odwieczne Prawo Boskie staje się miernikiem jakości ludzkiego życia w na skali specyficznie rozumianego dobra – o czym za chwilę. Księga Mormona pozwala na wolnomyślicielstwo (por. II Księga Nefiego 1,7 i Księga Almy 1,17), ale także zachęca Ziemian do zaproszenia elementu boskiego do ich życia (Słowo Mormona 7). Moim zdaniem zaproszenie to – gdy przyjęte – odwraca uwagę zainteresowanego od wartościowania życia w kontekście dobre-złe lub szczęśliwe-smutne. Ukazuje zupełnie inne przełaje wartościowania i raczej skłania do zastanowienia się nad tym, co w życiu istotne, sprzyjające jednostce, zdrowe, korzystne dla niej i… słuszne. Bóg nie obiecuje człowiekowi życia pełnego rozkosznego szczęścia!

Dobre życie – droga pod górę

Oczywiście Księga Mormona (i Artykuły Wiary) w istocie zaznaczają, że Bóg interesuje się ludzkim szczęściem.[3] Ale czy powinniśmy ten interes Boga brać sobie dosłownie do serca? Czy szczęście to radość? Rozkosz? Przyjemność? Obecny doradca Prezydenta Kościoła Russela M. Nelsona, Henry B. Eyring, powiedział w 2005 roku, że jeśli jesteś na dobrej drodze, będzie to zawsze droga pod górę.[4] Czy szczęście jest celem? Ja, jako członek Kościoła (zainspirowany słowami starszego Eyringa), muszę zgodzić się z amerykańskim publicystą, Markiem Mansonem, że z pewnością „dobrym” życiem człowieka nie jest to, w którym zawsze zasługuje on na uznanie, czuje się dobrze lub nieustannie rozkoszuje się chwilą.[5] Bóg sprecyzował Swój cel wobec Swych dzieci: pragnie on ich nieśmiertelności i... samego ich życia. Bóg nie ratuje przy tym od lęku przed śmiercią (temat na niezależny wpis). Nieśmiertelność i życie, które On oferuje to – owszem – powstanie z martwych w sensie literalnym, ale przede wszystkim poznanie istoty egzystencji, o czym zaświadcza Ewangelia Jana – to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa (17,3). Życie oferowane przez Ojca Niebieskiego polega na ogarnięciu przez człowieka rzeczywistości w jej pięknej i czasem trudnej do wyrażenia pełni. Tego życia i zmartwychwstania możemy doświadczać już teraz. I nie musi to być wcale życie powszechnie uznane za dobre lub subiektywnie szczęśliwe!

Księga Mormona wzywa do pracy, trudu, śmiechu i płaczu (por. Księga Mosjasza 18,9). A zatem do doświadczania całego spektrum przeżyć. A doświadczaniu nigdy nie będzie końca.[6] Jak uczą Pisma, istotne tylko staje się, by to doświadczanie odbywało się w atmosferze bezpieczeństwa (Księga Almy 26,37 i Księga Powtórzonego Prawa 33,12). W tym świetle najistotniejszą wartością w życiu człowieka powinna być – opisywana już przeze mnie po wielokroć – TROSKA.[7]

Troska zakłada dbanie o siebie i innych, dbanie o otoczenie, zakłada dalej rzetelną pracę, uważność, samokontrolę i roztropność. Skutkiem wpięcia troski w egzystencję jest zrozumienie Bożych Intencji, które gwarantują życie duchowo zdrowe. W tym ujęciu poczucie, że takie życie jest dobre lub szczęśliwe, staje się produktem ubocznym przebóstwionego troską życia – ale to poczucie (że życie jest dobre i szczęśliwe) nie jest nigdy celem naszej egzystencji. Szczęście i poczucie dobrego życia są sygnałem od Rzeczywistości, że w jakichś aspektach postępujemy słusznie. To wszystko. Tylko co to znaczy „słusznie”? To znaczy: właściwe w stosunku do uwarunkowań sytuacji lub całego kosmosu (albo mikrokosmosu), który nas otacza. O słuszności zapewnia nas sumienie, które nieustannie powinno być TROSKLIWIE szlifowane, zadbane i czyszczone.

Filary życia słusznego (i szczęśliwego)

Ja – jak Czytelnik się już pewnie zorientował – pozwalam sobie inwestować nie w dobre (i szczęśliwe) życie, bo jawi mi się jako przelotna wartość (łatwo tracona), ale w życie słuszne. Zaznaczam, że potocznie mogę je nazwać „dobrym” (lub „szczęśliwym”) – ale tylko potocznie i nie na potrzebę tego wywodu, gdyż obawiam się nieporozumień. Troskliwie poszukując filarów takiego życia dochodzę do wniosku, że są nimi zdrowa TRADYCJA (czyli to, co historycznie przejmujemy) i zdrowa EMANCYPACJA (czyli to, czym stanowimy o sobie). Jedna ukierunkowuje nas na potrzebną nam przeszłość, druga – na równie potrzebną nam przyszłość. Obie gwarantują nam doświadczania życia w jego pięknej pełni, pokazują o co słusznie warto zabiegać i co gwarantuje nam spełnienie (a w aspekcie eschatologicznym – także zmartwychwstanie w najwyższym stopniu chwały). Przyjrzyjmy się zatem roli Tradycji i Emancypacji w budowaniu życia słusznego.

TRADYCJA

Tradycja w naszym systemie życia na Ziemi jest nieodzownym komponentem. Gwarantuje ona osadzenie, ugruntowanie i pozwala jednostce smakować życia słusznego – przynoszącego poczucie spełnienia i (dalej) szczęście. Figuratywnie można tę sytuację opisać jak sytuację drzewa, które im głębiej ma korzenie, tym lepiej jest odżywiane i tym szersza staje się jego korona, a jego gałęzie z czasem mogą ogarnąć cały otaczający je kosmos.

Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich w swej inkluzywności akceptuje wszelkie tradycje, które nie przeszkadzają członkom w realizowaniu Programu Ewangelii. Kościół liczy się z tym, jak ważne są liczne święta i zwyczaje. Osadzają nas one i wpasowują nasze miejsce w przestrzeń kosmosu.[8] Przynoszą pokój i generują piękne horyzonty trosce (dbamy o urodziny, rocznice i imieniny bliskich, szykujemy się do świąt Bożego Narodzenia lub imprez państwowych).

Bóg, jako istota troskliwa i zainteresowana powodzeniem istoty ludzkiej, oczekuje od swych dzieci troski o różne tradycje (por. Alma 51 i Słowo Mormona 6). Brak tej troski przynosi fatalne skutki jednostce, która podlega w wypadku kompletnego zerwania z tradycjami – osamotnieniu. Dalszym efektem tego osamotnienia są wielorakie zaburzenia psychiczne: dezorientacja, szybkie zmienianie tożsamości, wahania nastrojów – w reszcie: kompletne egzystencjalne rozkojarzenie prowadzące nawet do myśli i aktów suicydalnych.

EMANCYPACJA

To, co otrzymaliśmy z przeszłości, nie warunkuje nas jednak. Co więcej, przychodzi taki czas, gdy jak Abram jesteśmy wezwani do porzucenia naszego Ur Chaldejskiego – bez względu na to, gdzie była nasza Chaldeja – i rozpoczęcia własnych egzystencjalnych poszukiwań.[9] W Księdze Rodzaju (rozdz. 12, w. 1-3) czytamy: Pan rzekł do Abrama: «Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. Uczynię bowiem z ciebie wielki naród, będę ci błogosławił i twoje imię rozsławię: staniesz się błogosławieństwem. Będę błogosławił tym, którzy ciebie błogosławić będą, a tym, którzy tobie będą złorzeczyli, i ja będę złorzeczył. Przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy całej ziemi». Te słowa Jedyny Najwyższy skierował do Abrahama i kieruje do każdego jego duchowego spadkobiercy.

Z moich obserwacji, popartych lekturami (których nie sposób teraz wymieniać), wynika, że emancypacja jest drugim filarem życia słusznego i – ubocznie – zdrowego i szczęśliwego. Naród i społeczeństwo nie mają bowiem szansy na przetrwanie, samorealizację i szczęście, jeśli nie wyemancypują się z ogółu ludzkości (kreśląc własne zasady, granice i zwyczaje), plemiona i rodziny nie mają szansy na przetrwanie, samorealizację i szczęście, jeśli nie wyemancypują się z narodu lub danego społeczeństwa (kreśląc własne zasady, granice i zwyczaje). Dalej: jednostka ludzka nie ma szansy na przetrwanie i życie szczęśliwe, zdrowe i dobre (a zatem słuszne), jeśli nie wyemancypuje się z rodziny pochodzenia lub plemienia (kreśląc własne zasady, granice i zwyczaje).

Bóg, jako istota troskliwa i zainteresowana powodzeniem istoty ludzkiej, oczekuje od swych dzieci emancypacji (co figuratywnie przedstawia historia Abrahama – a gdzie indziej także Mojżesza i Lehiego). Brak emancypacji przynosi fatalne skutki jednostce, która podlega w wypadku braku emancypacji – stłamszeniu. Jego efektem są wielorakie zaburzenia psychiczne: rozgoryczenie, poczucie niezrozumienia, żałość, smutek, paranoje, wrażenie braku perspektyw – w reszcie: kompletne zdziczenie obyczajów jednostki.

Synergia Tradycji i Emancypacji

Ważność tak tradycji jak i emancypacji dla życia „dobrego” i „szczęśliwego” zakłada zatem synergię między nimi. Ich koegzystencja jest nieodzowna. Tradycja jest ważna, ale jak o tej ostatniej zauważył rewolucjonista francuski, Rabaut Saint-Étienne, nie jest ona „naszym kodem”. Innymi słowy – komentuje tę opinię Luc Ferry – wolność pozwala nam wyrwać się z tradycji, krytykować ją, żeby wejść w nową historię, historię innowacji i postępu, historię niesioną przez nieustanny reformizm.[10]. Ten – jakże trafny – komentarz Luca Ferry'ego zakłada istnienie w emancypacji reformizmu. Ale jeżeli przyjrzymy się genezie tego słowa, to REFORMIZM polega na POWRACANIU do jakichś form.[11] Tradycja i emancypacja są zatem jakby sprzeczne, lecz nierozłącznie sprzężone.

Ale jak je pogodzić? Zdrowa tradycja to taka, która nie przeszkadza w emancypacji, ale daje jej podatny grunt. Zdrowa emancypacja to taka, która uwzględnia tradycję. I obróciłem się, by widzieć, co za głos do mnie mówił; a obróciwszy się, ujrzałem siedem złotych świeczników, i pośród świeczników kogoś podobnego do Syna Człowieczego, obleczonego w szatę do stóp i przepasanego na piersiach złotym pasem – to potężny fragment Apokalipsy (rozdz. 1). Chrystus, którego widzi Jan Objawiciel jest znakiem wyemancypowania z judaizmu – wyjściem ku nowym horyzontom życia. Z drugiej strony, Jan widzi Chrystusa OBRÓCIWSZY SIĘ. Jezus z Nazaretu wpisuje Siebie w Stare Przymierze, którego symbolem jest siedmioramienna menora, a którą z kolei w towarzystwie Jezusa widzi Objawiciel popatrzywszy wstecz.

Zdrowa emancypacja jest świadomym wyjściem z czegoś starego i patrzeniem przed siebie na bezlik możliwości oraz patrzeniem za siebie – na to, skąd się wyszło. Abraham, mimo wezwania ku nowej ziemi, nigdy nie przestał być dzieckiem Ur Chaldejskiego, Abraham nigdy nie przestał być synem Teracha. Podobnie żaden i żadna z nas nigdy nie przestaniemy być dziećmi danej kultury i zwyczajów. Zdrowa emancypacja zakłada oglądanie się za siebie i czerpanie mądrości z doświadczenia pokoleń i ogółu, z którego się pochodzi.[12] Zdrowa tradycja (ze swej strony) nie stoi na drodze emancypacji – a wręcz przeciwnie (że pozwolę sobie na powtórzenie): daje jej podatny grunt.

Ale czy celem nie jest jednak szczęście?

Jak – ufam – udało mi się w tym krótkim wywodzie udowodnić, że podwaliną słusznego życia jest i emancypacja jednostki i jej przywiązanie do tradycji. Ale czy w zaprezentowanym ujęciu cechą charakterystyczną dla życia słusznego nie jest mimo wszystko szczęście? Ostatecznie poszukujemy go budując życie słuszne. Odpowiem w następujący sposób: NIE! Jak zauważa wspomniany już blogger, Mark Manson, szczęście i samozadowolenie są produktem ubocznym dokonania słusznych wyborów w życiu.[13] Celem, moim zdaniem, jest żyć jak najlepiej. To życie dane jest ludziom na wykonanie ich prac (Księga Almy 34,32). Żyjemy działając. Działanie jest celem bycia tu i teraz. Według członka siedemdziesiątych, starszego Brada Wilcoxa, mamy nasze prace wykonywać jak najlepiej i pracować nad sobą jak najsolidniej mimo tak zwanych „wpadek”.[14] To co nazywamy szczęściem jest w swej istocie odpowiedzią otaczającej nas Rzeczywistości (Kosmosu) na słuszny kierunek podjętych działań. W tym kontekście szczęście znaleźć można nawet w tragediach i trudach, bo i wówczas możemy postąpić słusznie (lub nie). Szczęście jest po prostu probierzem życia słusznego. Nie bez kozery czołowym sloganem Kościoła nie jest wcale „Choose Happiness” – wybierz szczęście, ale „Choose the Righteousness” – wybierz... no właśnie! Righteousness! Czy to po trosze nie jest „słuszność”? Niech to będzie temat na któryś kolejny wpis.

Przypisy:

[1] Luc Ferry i Claude Capelier, Filozofia. Najpiękniejsza historia, tłum. Elżbieta i Adam Aduszkiewiczowie, Warszawa 2018, s. 19.

[2] Leszek Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie. Trzy serie, Kraków 2008, s. 39.

[3] II Księga Nefiego 2,25; Michael R. Ash, Shaken Faith Syndrome, Salt Lake City 2008, s. 33; patrz także: zakładka ZASADY WIARY (na tym blogu).

[4] Henry B. Eyring, Raise the Bar, www2.byui.edu/Speeches/eyring_jan2005.htm – data dostępu 30 grudnia 2019.

[5] por. How to Build Self-Esteem (And Does it Even Matter?), markmanson.net/self-esteem – data dostępu: 29 grudnia 2019.

[6] por. Hymn kościelny Jeśli mógłbyś tam gdzie Kolob, w: „Hymny Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich”, Salt Lake City 1985, nr 180.

[7] Traktat o Trosce, na moim blogu: mormonolog.blogspot.com/2019/12/traktat-o-trosce.html.

[8] por. Dayle A. Friedman, Jewish Vision of Aging, Woodstock 2008, s. 94.

[9] Wezwani jesteśmy na pustynię – Chrzest mojego Przyjaciela, na tym blogu: mormonolog.blogspot.com/2019/06/wezwani-jestesmy-na-pustynie-chrzest.html.

[10] Luc Ferryi Claude Capelier, Filozofia. Najpiękniejsza historia, s. 43.

[11] Ciężar znaczeniowy słowa „reformizm” spoczywa na jego przedrostku łacińskim re- (więcej na: en.wiktionary.org/wiki/re-#Latin – data dostępu 30 grudnia 2019). Zakłada on powracanie do czegoś. Genetycznie pochodzi on od praindoeuropejskiego przedrostka *wre- (lub *ure-), którego pozostałość obecna jest w polskim czasowniku „wrócić” / „wracać” (komentarz mój).

[12] Dayle A. Friedman, Jewish Vision of Aging, op. cit.

[13] por. How to Build Self-Esteem (And Does it Even Matter?), markmanson.net/self-esteem – data dostępu: 29 grudnia 2019.

[14] Brad Wilcox, His Grace is Sufficient, speeches.byu.edu/talks/brad-wilcox/his-grace-is-sufficient – data dostępu 29 grudnia 2019.

Źródło fotografii: 123RF.com